Wat is eigenlijk een autobiografie?

Door Edwin Gitsels / Biografiebureau Dit is je leven - 07/08/2019

Het vastleggen van het eigen levensverhaal groeit de laatste jaren enorm in populariteit, maar het is een tijdrovende en bewerkelijke klus. Maar de vraag die eraan vooraf gaat is: wat is een autobiografie precies? En wat is het verschil met memoires?

Een paar gangbare definities van autobiografie:
– een geschreven levensloop van de schrijver zelf
– een episch genre waarbij de schrijver zijn eigen leven beschrijft
– de beschrijving van het eigen leven of delen daarvan
– een terugblik op het eigen leven, waarbij het gaat om de ervaringen en emoties van de schrijver zelf

Laten we de letterlijke betekenis eens ontleden: auto is Grieks voor zelf. Denk maar aan automobiel: vanzelf bewegend (moet je er wel eerst benzine ingooien natuurlijk), of autodidact: iemand die zijn kennis door zelfstudie heeft opgedaan.  Bio betekent leven, dat kennen we van biologie en bioscoop. Grafein is Grieks voor schrijven of tekenen. Dus dan kom je uit op ‘zelf je leven schrijven’.

BOEIEND MEESTERWERK

De autobiografie is als genre al heel oud. Algemeen wordt Confessiones (Belijdenissen) van Sint Augustinus uit 426 voor Christus beschouwd als de eerste grote literaire autobiografie. Al werd het toen nog niet zo genoemd; de term kwam pas eind 17^e eeuw in zwang. In Duitsland ontstond de Selbstbiografie, die dezelfde regels als de biografie volgde. Alleen was er één probleem: in een biografie kon je de hoofdpersoon de hemel in prijzen, maar jezelf verheerlijken was onethisch. In de islam was het zelfs een belediging van Allah.
De eerste die erin slaagde om eerlijk en open over zichzelf te schrijven en toch een boeiend meesterwerk af te leveren was Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). Zijn boek Confessions, niet geheel toevallig dezelfde titel als Sint Augustinus’ aloude werk, geldt als een triomf. In de 19^e eeuw leverden onder meer Casanova, Benjamin Franklin en P.T. Barnum gevierde en veelgelezen autobiografieën.

Maar in de 20^e eeuw barstte de bom pas echt. Hoogwaardigheidsbekleders als Drees (Zestig jaar levenservaring), Troelstra (Gedenkschriften), Zijlstra (Per slot van rekening), en Wilhelmina (Eenzaam maar niet alleen) maakten de autobiografie tot een eerbiedwaardig genre. Schrijvers benutten hun eigen levenservaringen door er literaire hoogstandjes van te maken. Denk aan Eduard Douwes Dekker (Max Havelaar), Gerard Reve (De Avonden), Jan Wolkers (Terug naar Oegstgeest) en J.J. Voskuil (Het Bureau).

AUTOBIOGRAFIE OF MEMOIRES

‘Ik ben bezig met mijn memoires’, zei een cliënt die zijn autobiografie aan het schrijven was tegen mij. Ik wees hem op het verschil. Memoires gaan meestal over een kortere, belangrijke periode uit iemands leven, terwijl een autobiografie de totale levensloop beschrijft. Memoires zijn vaker beschrijvingen van beroeps gerelateerde ervaringen, terwijl een autobiografie persoonlijker is.

Mij maakt het niet uit hoe je het noemt, de waarde van het vastleggen van je levensverhaal is in alle gevallen hoog. Allereerst is het een manier om beter te leren begrijpen hoe de gebeurtenissen in je leven zich aaneengeregen hebben. ‘Connecting the dots’, zo noemde Steve ‘Apple’ Jobs het. Daarnaast is het voor kinderen en kleinkinderen een schitterend cadeau om het complete verhaal van hun (groot)ouders in de kast te hebben staan en iedere moment te kunnen herlezen.

THERAPEUTISCH EFFECT

In de psychiatrie wordt het levensverhaal ook steeds vaker ingezet. Willemijn Soer schrijft in haar boek Autobiografisch schrijven: ‘Onze herinneringen maken wie we zijn, hoe we ons gedragen, welke emoties in ons opstijgen, welke besluiten we nemen. […] Herinneringen hebben een soort macht, ze zijn in zekere zin ons leven. […] Schrijven is magie, het brengt je herinneringen in samenhang. Schrijven brengt de feiten en gebeurtenissen zo dichtbij dat ze hun geheim bijna prijsgeven. Het geheim van het leven en van de zin en de betekenis ervan.’ Voor mensen die lijden aan depressies kan dit een therapeutisch effect hebben dat de werking van antidepressiva overstijgt. Ook voor ouderen is het een zinvolle bezigheid die veel waarde toevoegt aan (het terugblikken op) hun leven.

Elke keer weer merk ik dat cliënten die ik help met het vastleggen van hun levensverhaal, ofwel door hun eigen tekst te bewerken ofwel doordat ze mij hun verhalen vertellen die ik vervolgens opschrijf, meer geraakt worden door het proces dan ze van tevoren hadden gedacht. Het reflecteren op je eigen leven is een fascinerende onderneming, en ook zeer persoonlijk. ‘Jij weet meer van me dan mijn eigen kinderen,’ zegt de een. ‘Ik moet niet vergeten dat je niet mijn psychiater bent, maar mijn biograaf,’ zegt een ander. Het is voor mij een grote verantwoordelijkheid om zorgvuldig om te gaan met wat mij in vertrouwen verteld wordt. Om samen afwegingen te maken in wat je wel en wat je niet vertelt. Wil je daar meer over weten? Neem dan contact op.