Fotografisch geheugen bestaat niet

Door Edwin Gitsels / Biografiebureau Dit is je leven - 28/09/19

Fotografisch geheugen, het woord zegt het al, is de term voor de eigenschap mentale foto’s te kunnen maken en die tot in detail te kunnen herinneren. Alsof je brein een camera is, zeg maar. Het punt is alleen: fotografisch geheugen bestaat niet. Niet echt.

De Amerikaanse professor in de psychiatrie en geheugenonderzoeker Larry Squire zei dat het geheugen meer te vergelijken is met stukjes van een legpuzzel dan met een foto. ‘We zijn goed in het herinneren van de kern van gebeurtenissen, maar minder goed in het fotografisch herinneren van alle details van een scene in het verleden.’
Met mensen praten over hun verleden, het naar boven halen van zoveel mogelijk details, dat is een essentieel onderdeel van mijn werk als biograaf. En de mate waarin men die details weet te reproduceren verschilt sterk van persoon tot persoon.
Het begint met het moment of de gebeurtenis zelf. Allesbepalend is hoe sterk iemands aandacht was, hoe gefocust op wat er plaatsvond. Maar het heeft ook te maken met hoe goed iemand überhaupt in staat is om dingen te onthouden.

CONTINU IN HET VERLEDEN

In 2005 publiceerde een groep geheugenonderzoekers van de Universiteit van Californië een artikel over een vrouw die ze aanduidden met AJ. Zij kan zich elke dag van haar leven sinds ze 14 jaar was  herinneren. Dat werd echter niet gezien als een gave, maar als een afwijking, die de naam hyperthymetisch syndroom kreeg. Want hoe handig zo’n indrukwekkend geheugen ook lijkt, voor AJ was het een ramp. Ze beschreef haar geheugen als ‘non-stop, onbeheersbaar en uitputtend.’ Zonder dat ze er iets aan kan doen raakt ze verdwaald in haar herinneringen, heeft ze moeite om zich op het heden of de toekomst te kunnen concentreren en leeft ze vrijwel continu in het verleden.

Met andere woorden: als je je alles kunt herinneren, word je gek. Daarom is ons geheugen zo handig afgesteld: wat ertoe doet, dat onthoud je. Hopelijk.

ONWAARSCHIJNLIJK VEEL DETAILS

Een goed geheugen is een handig hulpmiddel bij het schrijven van je autobiografie. En sommige mensen hebben een buitengewoon goed geheugen. Een van mijn cliënten, een 83-jarige dame uit Zwolle, weet onwaarschijnlijk veel details uit met name de eerste 30 jaar van haar leven moeiteloos op te lepelen. Maar als ik haar naar bepaalde dingen vraag die ze niet vertelt, wie was erbij, wat had je aan, wat voor weer was het, dan weet ze dat vaak niet meer. Kortom: ze heeft geen foto’s in haar hoofd gemaakt waar ze even naar kan kijken om het te checken.

Mijn eerste wagen. Ik herinner me dit uiteraard niet.

De meeste mensen zijn beter in visuele informatie onthouden dan andere soorten informatie. Niet voor niets luidt het gezegde: een beeld zegt meer dan duizend woorden. En velen herinneren zich gezichten beter dan de namen die erbij horen.

Maar de behoefte aan een fotografisch geheugen is er steeds minder doordat we tegenwoordig allemaal continu alles kunnen vastleggen met onze smart phones. Als je je levensverhaal wilt opschrijven, dan is het een zegen als er veel foto- en videomateriaal is waarmee je je geheugen kunt opfrissen. In die zin hebben jongere generaties het een stuk makkelijker. Mijn Zwolse cliënte heeft vrijwel geen foto’s uit haar jeugd. Ikzelf kan met de foto’s uit de eerste 20 jaar van mijn leven maar nauwelijks een foto-album vullen. Als ik dat vergelijk met de kinderen die nu opgroeien, die hebben de beschikking over zoveel beeldmateriaal dat ze net als AJ elke dag van hun leven kunnen terugkijken. En dan niet sinds hun 14^e jaar, maar vanaf (en soms al tijdens) hun geboorte.

RIJKE INFORMATIEBRON

Maar of je veel hebt of weinig: pak alle foto’s erbij, zet de voicerecorder op je smartphone aan, zoek een plek waar je niet gestoord wordt en vertel hardop wat je op de foto’s ziet. Als dat raar voelt, vraag dan iemand bij wie je je op je gemak voelt om het aan te vertellen. Laat diegene ook doorvragen als hem/haar iets niet duidelijk is of zijn/haar nieuwsgierigheid ergens door getriggerd wordt. Vervolgens typ je die opnamen uit en je hebt een rijke informatiebron voor je boek!

Zij hadden een fabelachtig geheugen:

Bobby Fischer, schaker
Claude Monet, schilder
Vladimir Nabokov, schrijver
Nikola Tesla, uitvinder
Wolfgang Amadeus Mozart, componist

En mijn vrouw. Die onthoudt ook altijd alles…